Gözden Kaçırmayın

Dr. Ceyla Özbayoğlu Yalova'da Yeni Kliniğinde Hizmete BaşladıDr. Ceyla Özbayoğlu Yalova'da Yeni Kliniğinde Hizmete Başladı

Osmanlı'da Matbaanın Bilinmeyen Tarihi


Osmanlı İmparatorluğu'nda matbaanın 1729 yılında İbrahim Müteferrika tarafından getirildiği yaygın bir bilgi olsa da, gerçekler çok daha farklı. Tarihçi Dr. Mehmet Selim Aslan'ın aktardığı bilgilere göre, matbaa Osmanlı topraklarında bilinenden yaklaşık 250 yıl önce kullanılmaya başlanmıştı.


İlk Matbaaları Kuranlar: Endülüs'lü Yahudiler


Avrupa'da Gutenberg'in 1450'de ilk matbaayı kurmasının ardından, bu teknoloji hızla yayıldı. Osmanlı'da ise ilk matbaaları, Endülüs'ten Osmanlı'ya sığınan Yahudiler açtı. David ve Samuel Nahmias kardeşler, 1493 ila 1530 yılları arasında İstanbul, Selanik ve Edirne'de toplam 5 matbaa kurarak faaliyete geçirdi.


Bu erken dönem matbaacılık faaliyeti oldukça verimli oldu. Yahudi matbaacılar, 16. yüzyılın ortalarına kadar iki binden fazla kitabın basımını gerçekleştirdi.


Dini Kısıtlamalar ve Yasaklar


Ancak bu gelişme bazı kısıtlamalarla karşılaştı. Dönemin padişahı II. Beyazıt, danıştığı din alimlerinin önerisi üzerine bir karar aldı. Bu kararla, Müslümanların ve Yahudi matbaacıların Arap harfleriyle dini eserler basmaları yasaklandı. Bu kısıtlama, Osmanlı'daki matbaacılığın gelişimini önemli ölçüde etkiledi.


Diğer Azınlıkların Matbaa Faaliyetleri


Yahudilerden sonra diğer azınlıklar da matbaa kurdu. 1567'de Tokatlı Ermeni Apkar Tıbir ilk Ermeni matbaasını, 1627'de ise Rum Nicodeminis İstanbul'da kendi matbaasını kurdu. Böylece gayrimüslim azınlıklar, Osmanlı'da matbaacılığın öncüleri oldu.


İbrahim Müteferrika ve Müslümanlar İçin Matbaa


Gutenberg'in matbaayı icadından 280 yıl sonra, 1729'da, Müslüman olan bir Macar olan İbrahim Müteferrika ve devrin sadrazamının oğlunun ortaklığıyla, Müslümanlar için ilk matbaa faaliyeti başladı. Ancak bu izin de kadılar ve şeyhülislamdan, dini metinler ve konular içeren eserleri basmamak şartıyla güçlükle alınabildi.


Matbaanın Okuma
  • Yazma Oranlarına Etkisi


Bu gecikmiş ve kısıtlı matbaa serüveni, kaçınılmaz olarak toplumların okuma

  • yazma oranlarına yansıdı. Avrupa'da 19. yüzyılın ilk yarısına kadar 1-1.5 milyon farklı kitaptan tahmini 2.5-3 milyar adet basılırken, Osmanlı'da İbrahim Müteferrika'nın öncülüğündeki matbaacılıkla ilk yüz yılda sadece birkaç bin kitap basılabildi. Bunun temel nedeni, kitap alıcısı ve okuyucu kitlesinin çok sınırlı olmasıydı.


    • Çarpıcı Okuma
  • Yazma Oranları


    • 19. yüzyılın sonundaki okuma

  • yazma oranları, durumun vahametini gözler önüne seriyor:



    • İngiltere: %92

    • ABD: %93

    • Belçika: %74

    • Japonya: %30

    • İtalya: %45

    • Rusya: %17

    • Osmanlı: %8


    Daha da hazin olanı, Osmanlı'daki bu %8'lik okuma

  • yazma oranının neredeyse %7'sini, erken dönemde matbaayı getirip eserler basan gayrimüslim azınlıkların oluşturmasıydı. Bu tablo, matbaaya erişim ile okuryazarlık arasındaki güçlü bağı açıkça ortaya koymaktadır.